In de mistige straten van Gent, waar de geschiedenis fluistert tussen de middeleeuwse gevels, schuilt een verhaal van een kunstenaar wiens penselen de tijd trotseerden, maar wiens naam te lang in de schaduw bleef. Jos Verdegem, een naam die nu op de lippen van kunstliefhebbers danst, was ooit niet meer dan een vage herinnering in de marges van de Belgische kunstgeschiedenis.
Stel je voor: een jongen, geboren in 1897 in de ruwe havenbuurt van Gent. De geur van verf en terpentijn mengde zich met de zilte zeelucht, en kleine Jos droomde al van kleuren die nog niet bestonden. Wie had kunnen denken dat deze zoon van een eenvoudige familie zou uitgroeien tot een meester wiens werk de grenzen van tijd en stijl zou overstijgen?
Verdegem’s leven leest als een roman, een odyssee door de turbulente eerste helft van de 20e eeuw. Als jonge man vond hij zichzelf terug in de modder van de Eerste Wereldoorlog, niet met een geweer, maar met een schetsboek. In de ‘Section Artistique’ van het Belgische leger legde hij de gruwelen en de schoonheid van het front vast, een ervaring die zijn ziel voor altijd zou tekenen.
Na de oorlog trok Verdegem, zoals zovele kunstenaars voor hem, naar het lichtende baken van de kunstwereld: Parijs. Hier, tussen de cafés en ateliers van Montmartre, vond hij zijn ware roeping. Niet in de avant-garde bewegingen die de stad overspoelden, maar in de stille zalen van het Louvre, waar de oude meesters hem toefluisterden.
Verdegem’s werk is een wonderlijke dans tussen verleden en heden. Hij omarmde niet de wilde expressionistische stromen van zijn tijdgenoten, noch verloor hij zich in de abstracte dromen van de modernisten. In plaats daarvan zocht hij naar een eigen taal, een realisme dat dieper ging dan het oppervlak. Zijn schilderijen ademen de geest van Rubens, maar spreken met een stem die onmiskenbaar van de 20e eeuw is.
Het is fascinerend om te zien hoe Verdegem worstelde met de grote filosofische vragen van zijn tijd. In zijn atelier in Gent, waar hij in 1929 terugkeerde, hing de geest van de fenomenologie. Edmund Husserl’s oproep om “terug naar de dingen zelf” te gaan, vond weerklank in Verdegem’s obsessieve observatie van de wereld om hem heen. Elk portret, elk stilleven was een poging om door te dringen tot de essentie van het waargenomene.
Maar het was misschien wel Martin Heidegger’s concept van ‘Dasein’, het ‘er-zijn’, dat het diepst doordrong in Verdegem’s werk. In zijn schilderijen voelen we de spanning tussen het individu en de wereld, de zoektocht naar authenticiteit in een tijd van massaproductie en vervreemding. Verdegem’s figuren staan vaak alleen, omringd door een wereld die tegelijk intiem en onbereikbaar lijkt.
Het is een zoete ironie dat Verdegem, die zo worstelde met vragen over zijn en tijd, zelf slachtoffer werd van de grillen van de kunstgeschiedenis. Na zijn dood in 1957 leek zijn naam langzaam weg te ebben uit het collectieve geheugen. Zijn werk, zo krachtig en eigenzinnig, werd overschaduwd door luidruchtiger stromingen.
En toch, zoals een rivier die ondergronds stroomt om plotseling weer aan de oppervlakte te komen, bleef Verdegem’s invloed doorwerken. In stille hoeken van musea, in de ateliers van jonge kunstenaars die toevallig op een van zijn werken stuitten, leefde zijn visie voort.
Nu, in 2024, lijkt de tijd eindelijk rijp voor een herwaardering. Dankzij de onvermoeibare inspanningen van kunstfilosoof Willem Elias wordt Verdegem’s oeuvre opnieuw in de schijnwerpers geplaatst. Elias, zelf een brug tussen de academische wereld en de levende kunstpraktijk, herkende in Verdegem een kindred spirit, een kunstenaar die weigerde zich te laten indelen in gemakkelijke categorieën.
Het is ontroerend om te zien hoe mensen reageren wanneer ze voor het eerst geconfronteerd worden met Verdegem’s werk. Er is die eerste schok van herkenning - hier is iets authentieks, iets dat spreekt van een diep begrip van de menselijke conditie. Dan volgt de verbazing - hoe is het mogelijk dat we dit niet eerder hebben gezien? En ten slotte, een gevoel van verlies gemengd met vreugde - wat hebben we gemist, maar wat een geschenk om het nu te ontdekken!
Verdegem’s late erkenning roept vragen op over de aard van artistieke waardering. Hoe definiëren we grootsheid in kunst? Is het de innovatie van techniek, de schok van het nieuwe? Of is het juist de tijdloze kwaliteit, het vermogen om over de grenzen van stijl en periode heen te spreken tot het menselijke in ons allen?
Misschien ligt het antwoord in Verdegem’s eigen filosofische benadering van kunst. Hij zocht niet naar roem of erkenning, maar naar waarheid - in de traditie van de fenomenologen probeerde hij door te dringen tot de essentie van de dingen. Zijn ‘miskend’ zijn was in zekere zin een bevestiging van zijn artistieke integriteit.
Nu, terwijl we door de zalen van retrospectieven lopen en ons verwonderen over de kracht en subtiliteit van zijn werk, voelen we een mengeling van dankbaarheid en weemoed. Dankbaarheid dat deze schatten eindelijk worden gedeeld met een breder publiek. Weemoed om de gedachte aan al die jaren dat ze verborgen bleven.
Maar laten we deze late erkenning niet zien als een correctie van een fout, maar als een bevestiging van de tijdloze kracht van echte kunst. Verdegem’s werk heeft geduldig gewacht, wetende dat zijn tijd zou komen. En nu die tijd er is, ontdekken we dat het niets aan zeggingskracht heeft ingeboet.
In een wereld die steeds sneller lijkt te draaien, waar kunstenaars komen en gaan met de snelheid van een Instagram-post, biedt Verdegem’s oeuvre een moment van rust en reflectie. Het nodigt ons uit om stil te staan, echt te kijken, en ons af te vragen wat we zien - niet alleen op het doek, maar in onszelf.
Terwijl we vooruitkijken naar een toekomst waarin Verdegem hopelijk de plaats in de kunstgeschiedenis krijgt die hij verdient, laten we ook een moment nemen om na te denken over al die andere ‘miskende’ meesters die nog wachten om ontdekt te worden. Want in hun werk, in hun strijd om het onzegbare te zeggen, ligt misschien wel de ware essentie van kunst.
Jos Verdegem mag dan lang een verborgen meester zijn geweest, maar zijn licht schijnt nu des te helderder. Laten we hopen dat het ons de weg wijst naar een dieper begrip van kunst, van onszelf, en van de wonderlijke, raadselachtige wereld om ons heen.
Jos Verdegem in 3J ART GALLEY in Knokke
En voor wie de magie van Verdegem’s werk zelf wil ervaren, is er goed nieuws. Van eind november 2024 tot midden januari 2025 vindt er een bijzondere tentoonstelling plaats in de 3J Art Gallery in Knokke. Deze expositie biedt een unieke kans om de werken van Jos Verdegem van dichtbij te bewonderen en zijn artistieke reis te volgen.
De vernissage, die plaatsvindt op zondag 24 november 2024 van 11 tot 18 uur, belooft een ware viering te worden van Verdegem’s nalatenschap. Om 15 uur zal niemand minder dan Prof. Em. Willem Elias zelf, de drijvende kracht achter de hernieuwde waardering voor Verdegem, een toelichting geven over de kunstenaar en de tentoonstelling. Het is een zeldzame gelegenheid om dieper inzicht te krijgen in het leven en werk van deze buitengewone kunstenaar.
Voor wie de opening mist, is er geen reden tot paniek. De tentoonstelling is elk weekend in december 2024 geopend, van 15 tot 18 uur. Een perfecte gelegenheid om, temidden van de eindejaarsfeesten, even stil te staan bij de tijdloze schoonheid van Verdegem’s kunst. De expositie sluit af met een finissage op zondag 12 januari 2025, van 11 tot 17 uur - een laatste kans om deze bijzondere verzameling werken te aanschouwen.
Voor de echte liefhebbers die de rust zoeken van een privébezoek, is er de mogelijkheid om een afspraak te maken. Johan Van Tittelboom (0495 38 07 36) en Jean-Jacques De Gucht (0476 73 49 98) staan klaar om geïnteresseerden te ontvangen en te begeleiden door de wereld van Jos Verdegem.
Deze tentoonstelling is meer dan alleen een expositie; het is een eerbetoon aan een kunstenaar die te lang in de schaduw heeft gestaan. Het is een uitnodiging om deel te nemen aan de herwaardering van een Belgisch meester, om zijn werk te herontdekken en opnieuw te interpreteren in het licht van onze eigen tijd. Laat deze kans niet aan je voorbijgaan om deel uit te maken van de artistieke renaissance van Jos Verdegem.
Reactie plaatsen
Reacties